Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert nog steeds de definitie voor gezondheid die in 1948 bij haar oprichting werd geformuleerd: ‘Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken’. Deze definitie beschrijft een toestand, een situatie op een bepaald moment. Het is een statische visie op gezondheid. Bovendien is de beschreven toestand voor ongeveer niemand haalbaar. In 2011 kwamen Huber en collega’s [1] tot een meer dynamisch begrip: ‘Gezondheid als het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’. Dit concept werd later Positieve Gezondheid genoemd. Het gaat niet meer om een toestand, maar om een vermogen, een kracht of competentie. Het belang van deze kracht is het voor iemand mogelijk te maken een betekenisvol leven te leiden. Dit brengt met zich mee dat er geen rechtstreeks verband is tussen ziek zijn en het streven naar een beter leven. Ons idee van positieve gezondheidszorg begint daarom niet bij het probleem of de klacht, maar bij de gewenste toekomst [2] [3].
Het concept Positieve Gezondheid doet recht aan de vele factoren die meespelen bij het vinden van je weg in het leven. Naar ons idee zijn dat niet alleen lichamelijke, emotionele en sociale factoren, maar bijvoorbeeld ook genetische, economische en milieufactoren. De aard van al deze factoren en de manieren waarop ze elkaar beïnvloeden veranderen voortdurend en zijn vaak niet meer te ontrafelen. Het medische model met de route probleem – onderzoek – diagnose – behandeling, is dan niet van toepassing. Om een ander gesprek over gezondheid te kunnen voeren is een gespreksinstrument voor positieve gezondheid ontwikkeld, het spinnenwebmodel [4]. Het model omvat zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks leven. Het nodigt uit tot een breder perspectief op gezondheid. Anderzijds is het opnieuw een indeling vanuit het paradigma van de analyse, waarbij bovendien naar een waardering van de verschillende dimensies wordt gevraagd. Daarmee ontstaat gemakkelijk de neiging om toch weer naar oorzaken te zoeken en erna te repareren wat er mis is.
Positieve Gezondheid beschrijft gezondheid als een complex-veranderlijk onderwerp met oneindig veel oorzaken en gevolgen. Eerder zagen we dat gezondheid een emergente eigenschap is. Een-op-een samenhang is alleen op deelgebieden te herkennen. Vanuit deze invalshoek gezien is een uitsluitend analytische benadering, die gericht is op het herstellen van de stoornis (het verkeerd geplaatste lego-steentje) niet voldoende. Het toevoegen van het paradigma van de synthese, het laten gebeuren van iets wat er nog niet is, om te reageren op verandering, geeft dan aanvullende mogelijkheden. Hoe kun je, door zelforganisatie, nieuwe ontwikkelingen laten ontstaan?
De positieve psychologie is de wetenschappelijke stroming die zich richt op welbevinden en optimaal functioneren. Het gaat erover hoe we het beste uit onszelf en anderen kunnen halen. De sterke kanten benadering is een belangrijke pijler van de positieve psychologie. Ook deze gaat uit van het paradigma van de analyse met een classificatiesysteem van 24 sterke kanten als tegenhanger van het classificatiesysteem van psychische stoornissen, de DSM-5, waarbinnen iedereen moet vallen.
Wanneer gezondheid gezien wordt als een vermogen of competentie, ligt competentiegericht werken voor de hand. Een goede keuze is dan oplossingsgericht werken. Dit is een pragmatische functionele stroming. Iedere persoon is uniek: het draait steeds om het vinden van wat voor deze persoon, op dit moment, in deze context werkt (zie het volgende hoofdstuk).
In het kort:
- Gezondheid is een emergent verschijnsel
- Positieve gezondheid is een vermogen, kracht of competentie
- Competentiegericht werken ligt voor de hand als werkvorm voor gezondheid
- Het concept Positieve gezondheid (met het spinnenwebmodel) en de wetenschappelijke stroming Positieve psychologie (met de sterke kanten benadering) gaan beide uit van het paradigma van de analyse.