‘Thinking outside the box’ is een bekend begrip van Edward de Bono. Het gaat over een creatieve benadering van problemen, waarbij niet de gebruikelijke stap-voor-stap logica wordt gevolgd.

De Bono is arts, psycholoog, filosoof en managementauteur. Hij ontwikkelde een methode om vanuit verschillende invalshoeken naar een onderwerp te kijken en hierover na te denken. Een bekende toepassing die rechtstreeks terug te voeren is op de ideeën van De Bono was de organisatie van de Olympische Spelen van Los Angeles in 1984. Ueberroth, die de leiding had van de organisatie van deze Spelen, baseerde de financiering op denkbeelden van De Bono. Daarmee werden het de eerste winstgevende Spelen in de moderne tijd.
Een opvatting van De Bono die helpt wanneer dingen ingewikkeld zijn is zijn idee van ‘designing an outcome’, het ontwerpen van een uitkomst. Begin niet bij het probleem, maar bij de gewenste uitkomst. Dit is geen revolutie. Het is niet zo dat we dat nooit doen. We doen het voortdurend. Bijvoorbeeld bij het plannen van een feestje of een vakantie, het nadenken over een toekomstige loopbaan of het inrichten van de kinderkamer.

Les één van de mountainbike clinic:
Kijk niet naar waar je níet wilt gaan. Kijk altijd waar je wél wilt gaan

Er zijn veel situaties waarbij het zou kunnen helpen om meer aandacht aan te geven aan de gewenste uitkomst of gewenste toekomst. Wanneer we vastlopen in het leven, met psychische of lichamelijke klachten, dan denken we vaak als eerste aan een stoornis die behandeld moet worden. Bij een conflict is de eerste reflex het zoeken naar de schuld of de fout die is begaan, en wie er gelijk heeft. Als de economische groei achterblijft worden economische modellen met informatie uit het verleden geraadpleegd. We gebruiken algoritmen met data uit het verleden om te sturen op de toekomst (hoofdstuk 3).

Omdat het zo gebruikelijk is en vanzelfsprekend lijkt om altijd bij het probleem te beginnen, leek het ons nuttig om dit boek te maken en te laten zien dat het ook anders kan. Beginnen bij het probleem is inderdaad bruikbaar wanneer er slechts één oorzaak is die een situatie verstoort. Wanneer de batterij van een apparaat leeg is, dan zul je de batterij opladen of vervangen. Maar in complexe en wispelturige omstandigheden waar veel oorzaken een rol spelen is dit minder goed bruikbaar. Bij psychische klachten is het corrigeren van één factor niet helpend. Dan kun je beter houvast vinden bij de gewenste uitkomst. Laat oorzaak en gevolg, vermeende zekerheden en rechtlijnig denken los. Laat met een mix van werkzame dingen zelforganisatie zijn werk doen, en laat een nieuw evenwicht ontstaan.

Als het geheel meer is dan de som der delen bereik je meer met een chemie van alles wat kan werken. Gebruik dan niet een rekenmodel met een vaste route, volgens een een-op-een optelsom gebaseerd op het verleden. Dit levert meer van hetzelfde op. Begin bij de gewenste uitkomst. Kijk wat werkt of kan werken, en laat nieuwe functies ontstaan. Het is even wennen om te denken in functionele uitkomsten en functionele middelen (vermogen, talenten, competenties, hulpbronnen). Maar in een veranderende wereld kun je maar beter flexibel zijn.

Functionele doelen en middelen
Iemand heeft overgewicht en is daar ongelukkig over. De analytische aanpak vraagt om een diagnose: Hij heeft 20 kg overgewicht. De protocollaire behandeling die daarbij past is een afvalprogramma met dieet- en beweeginterventies totdat het streefgewicht is bereikt.
Bij een functionele benadering begint men bij de gewenste uitkomst en vraagt men naar een functioneel doel. Hij is ongelukkig over zijn overgewicht en wil afvallen. Welk verschil zal het maken wanneer hij afgevallen is? Daarmee komt de gewenste uitkomst, in oplossingsgerichte termen de gewenste toekomst, in beeld. Wat doet hij anders in die gewenste toekomst? Dan doet hij weer mee, durft hij weer naar de sportschool en naar het zwembad. Hij wordt gezien en neemt actief deel aan het sociale leven. Hij is fitter, zodat hij kan meewerken bij activiteiten waarvoor een goede conditie nodig is. Dat is zijn (functionele) doel. De middelen om dat doel te bereiken bestaan uit wat al werkt (en herhaald kan worden) en wat nog meer zou kunnen werken. Hij kan zijn forse bierconsumptie stoppen en water gaan drinken. En dat doet hij. Hij kan met zijn fiets naar het werk gaan. Dat lukt hem met een nieuwe fiets en regenkleding. Hij wilde altijd al een hond en zijn vrouw steunt hem hierin. Hij krijgt complimenten over zijn veranderingen en durft weer mee te doen. Het streefgewicht is niet het doel. Het gaat erom hoe een beter leven er precies uitziet [1]. En wat hij in dat nieuwe en betere leven anders doet.

Twee mensen maken een lastige scheiding mee. Ze beschuldigen elkaar van het gebruiken van de kinderen in de strijd. De analytische weg: Wat is er misgegaan? Wie heeft er schuld? De vrouw blijkt gelogen te hebben over het gedrag van haar man. Het oordeel van de rechter: De vrouw heeft haar man valselijk beschuldigd van verwaarlozing. Dit wordt bewezen geacht. Het vonnis: De vrouw verliest het ouderlijk gezag.
De functionele weg: Wat is het gezamenlijke doel? Goed samenwerken als een ouderteam. Wat zijn de middelen? Wat werkt (al of nog) en wat kan nog meer werken? Beiden gaan (op advies van de rechter) akkoord met een mediation [2]. Ze maken een begin met afspraken over samenwerken als een goed ouderteam in het belang van de kinderen en de eerste tekenen van verbetering worden zichtbaar; een opwaartse spiraal.

Een snel groeiende multinational heeft een groot aantal nieuwe medewerkers nodig op de afdeling data analyse. Vanuit het management en van de afdeling kwam de wens om daarbij te streven naar een evenwichtiger man/vrouw verdeling op deze afdeling waar nu vooral mannen werken.
Een analytisch ingesteld bedrijf zou een wervingsbureau kunnen vragen om een campagne te voeren die met name vrouwen aanspreekt. Stel dat het werkt en er melden zich veel vrouwen. Stel het bedrijf heeft de beschikking over een algoritme dat een selectie kan maken uit het grote aantal kandidaten. En stel het selectieprogramma is getraind met de gegevens van de beste 10 procent data engineers die het bedrijf in dienst heeft. Het programma komt dan met een selectie van …… vooral mannen. Het genereert meer van hetzelfde.
Een functionele aanpak zou kunnen bestaan uit het vragen van de medewerking van de mensen die al in dienst zijn en hen aan te spreken als experts van de afdeling en hun vakgebied. Aan deze mensen wordt gevraagd om een goed werkende afdeling te beschrijven (de gewenste toekomst). Ze mogen hun creativiteit inzetten en zoeken naar kandidaten die kunnen bijdragen aan de gewenste situatie. De afdeling mag organisch groeien naar een nieuwe samenstelling met een nieuwe dynamiek. Er kunnen positieve ontwikkelingen ontstaan die er eerder nog niet waren.